Tuesday 12 January 2010

Συμβουλές για παιδική κηπουρική

Παιδική κηπουρική
Τα παιδιά είναι γεννημένοι κηπουροί: 
είναι περίεργα, τους αρέσει να μαθαίνουν μέσα από την πράξη και θέλουν να λερώνονται ! Καλλιεργώντας τον κήπο το παιδί έχει την ικανοποίηση να φροντίζει κάτι δικό του για καιρό και παρατηρεί από πρώτο χέρι τον κύκλο της φύσης. 


Και βέβαια η κηπουρική είναι ένας ωραίος τρόπος για να αποκτήσει το παιδί περιβαλλοντική συνείδηση, εξερευνώντας τη λειτουργία της φύσης.
 

Αν αγαπήσει τον κήπο και τα φυτά από μικρό, θα διατηρηθεί αυτό για όλη τη ζωή του. Μπορεί ακόμη και να αρχίσει να τρώει κάποια λαχανικά που τώρα μισεί !!!
Δεν είναι απαραίτητο να ζει κανείς στην εξοχή, ούτε να έχει μεγάλη έκταση για να δημιουργήσει ένα παιδικό κήπο. Ακόμη και σε μερικές γλάστρες στο μπαλκόνι το παιδί μπορεί να καλλιεργήσει πολλών ειδών λαχανικά και λουλούδια. 
Αν μπορείτε, συνεννοηθείτε με άλλους ενοίκους της πολυκατοικίας για να καλλιεργήσετε τα φυτά στην ταράτσα. Mπορείτε ακόμη να συζητήσετε τη δυνατότητα να δημιουργήσει το σχολείο ή νηπιαγωγείο του παιδιού σας ένα σχολικό κήπο.

Τι να φυτέψετε; 
Τα 10 πιο εύκολα λαχανικά για παιδιά.
Η αυτοπεποίθηση του μικρού κηπουρού μεγαλώνει όταν οι προσπάθειές του αποδίδουν καρπούς. Επιλέγουμε λοιπόν φυτά που είναι κατάλληλα για παιδιά. 
Αυτά που προτείνουμε ως τα 10 καλύτερα μεγαλώνουν εύκολα, γρήγορα, και είναι διασκεδαστική η συγκομιδή, ακόμη κι αν η γεύση τους δεν τους πολυαρέσει στην αρχή.

Ηλιοτρόπια
Απαραίτητα για κάθε παιδικό κήπο. 

Φυτέψτε Μάρτη - Απρίλη μόνον 1-2 γιατί πιάνουν πολύ χώρο. Οι σπόροι βλασταίνουν σε μια εβδομάδα, τα φυντάνια μεγαλώνουν σε δύο εβδομάδες και μέσα σε ένα μήνα ξεπερνούν το μισό μέτρο ύψος. Σε 8 εβδομάδες τα μπουμπούκια ανθίζουν αποκαλύπτοντας εκατοντάδες σπόρους. Φυτέψτε τους σπόρους που χρησιμοποιούνται για φαγητό (όχι βέβαια ψημένους και αλατισμένους).

Τα ηλιοτρόπια ξεραίνονται το φθινόπωρο. Οι σπόροι είναι πλούσιοι σε πρωτεΐνες και σίδηρο. Αφού κρατήσετε μερικούς για την επόμενη σπορά, ψήστε τους υπόλοιπους και σερβίρετέ τους σαν σνακ.
Μαρούλια
 Ένας καλός τρόπος να κινήσετε το ενδιαφέρον των παιδιών για τη σαλάτα, γρήγορη και εύκολη σοδειά. Φυτέψτε Σεπτέμβρη - Φλεβάρη σε απόσταση περίπου 25 εκατοστά. Διατηρείστε το έδαφος υγρό, ιδιαίτερα τις δύο πρώτες εβδομάδες. Oι σπόροι βλασταίνουν σε 7-10 μέρες. Η περίοδος ανάπτυξης είναι 40-50 μέρες. 


Ραπανάκια
Επίσης γρήγορα αποτελέσματα για τη νεαρή κηπουρό. Οι σπόροι φυτρώνουν σε 3-10 μέρες και μεγαλώνουν πολύ γρήγορα, περίπου σε ένα μήνα. Μπορούν να φυτευτούν πυκνά, σε απόσταση 10-15 εκατοστών. Φυτέψτε τα απ' ευθείας στο παρτέρι από Σεπτέμβρη ως Μάρτη.


Μπιζέλια
Τα μπιζέλια μεγαλώνουν γρήγορα και είναι διασκεδαστικά γιατί τρώγονται απ' ευθείας από το φυτό. Οι σπόροι φυτρώνουν σε 10 μέρες και ωριμάζουν σε 2 μήνες. Φυτέψτε Σεπτέμβρη - Νοέμβρη (στα ψυχρά μέρη Μάρτη - Απρίλη) σε δροσερά μέρη του κήπου προστατευμένα από τον ήλιο και πολύ πυκνά, ανά 3 εκατοστά. Μπορείτε να διαλέξετε αναρριχητικές ποικιλίες ή νάνους.


Ντοματάκια
Απολύτως αναγκαία. Είναι τα πιο διασκεδαστικά φυτά για παιδιά, μετά τις φράουλες. Προτιμούμε τα έτοιμα φυντάνια παρά να μεγαλώσουμε από σπόρο. 
 Φυτεύουμε σε ηλιόλουστη θέση Μάρτη - Μάη. Δίπλα σε κάθε φυντάνι στερεώνουμε πάσσαλο 60 εκατοστών και καθώς μεγαλώνουν τα φυτά, τα δένουμε χαλαρά. Ρίχνουμε μπόλικη κοπριά και ποτίζουμε στο χώμα, διατηρώντας τα φύλλα στεγνά. Η περίοδος ανάπτυξης είναι 50-75 μέρες. Τα ντοματάκια μεγαλώνουν πολύ καλά και σε γλάστρες.

Καπουτσίνοι

Λουλούδια περισσότερο παρά λαχανικά, μεγαλώνουν πολύ εύκολα και γρήγορα και ενθαρρύνουν τη νεαρή κηπουρό. Τα κίτρινα, πορτοκαλί και κόκκινα άνθη εμφανίζονται 50 περίπου μέρες μετά από τη φύτευση. Προτιμούν ηλιόλουστα σημεία, όχι πολύ υγρό χώμα και με λίγη κοπριά εξαπλώνονται απίστευτα. 
Τα φύλλα έχουν μια πιπεράτη γεύση που δίνει ενδιαφέρον στις σαλάτες, αλλά και τα εδώδιμα άνθη προστίθενται στις σαλάτες για χρώμα. Μάλιστα τα μπουμπούκια χρησιμοποιούνται σαν υποκατάστατα της κάπαρης, συντηρημένα σε άλμη. Δοκιμάστε, όπως και τα ντοματάκια, να τα μεγαλώσετε και σε κρεμαστές γλάστρες.

Φασόλια
Εύκολα, γρήγορα και διασκεδαστική συγκομιδή. Οι σπόροι φυτρώνουν σε 4-8 μέρες και ωριμάζουν σε 2 μήνες. 
Φυτεύουμε από Μάρτιο ως αρχές Ιούνη (για όψιμα Αύγουστο), σε μικρή απόσταση, ανά 10 εκατοστά. Χρειάζονται ηλιόλουστη θέση, υγρό χώμα και κοπριά. Επιλέγουμε αναρριχητικές ή έρπουσες ποικιλίες. Δεν βρέχουμε τα φύλλα στο πότισμα.

Καρότα
Οι σπόροι του καρότου φυτεύονται απ' ευθείας στο έδαφος. Αργούν να φυτρώσουν, πρέπει λοιπόν να κάνετε υπομονή. Ωριμάζουν σε 2 μήνες. Το χώμα πρέπει να είναι αφράτο, χωρίς πέτρες, για να αναπτυχθεί προς τα κάτω το καρότο. 
Ποτίζετε καλά και αραιώστε τα φυντάνια όταν φυτρώσουν, γιατί η πυκνή φύτευση δίνει φύλλα χωρίς ρίζες. Προτιμήστε τις μικρές ποικιλίες για παιδιά, γιατί μεγαλώνουν πιο γρήγορα και τρώγονται πιο ευχάριστα. Φυτεύουμε Σεπτέμβρη - Οκτώβρη ή Φλεβάρη - Απρίλη.

Πατάτες
Δεν αποτυγχάνουν ποτέ. Οι κόκκινες ποικιλίες μεγαλώνουν πιο γρήγορα από τις άσπρες και τα παιδιά μάλλον τις προτιμούν. Κόβουμε την πατάτα σε κομμάτια με 2 τουλάχιστον "μάτια" το καθένα και φυτεύουμε Γενάρη - Φλεβάρη ή μέσα Ιουλίου - τέλος Αυγούστου σε αυλάκια, ανά 30-40 εκατοστά, με τα μάτια προς τα πάνω. 
Καθώς μεγαλώνει το φυτό, σωρεύστε το χώμα γύρω του ώστε να υπάρχει χώρος για τους κονδύλους. Όταν το φυτό μαραθεί ανοίγουμε τα λοφάκια και ψάχνουμε για τη σοδειά.

Κολοκύθα
Αν έχετε χώρο, είναι ιδανικό λαχανικό για παιδικό κήπο. Φυτεύουμε τους σπόρους σε λοφάκι, Απρίλη - Μάη (για όψιμα, σπέρνουμε Ιούλιο). Ανοίγουμε τρεις τρύπες και παραχώνουμε από ένα σπόρο στην κάθε τρύπα. Βλασταίνουν σε μια εβδομάδα, μετά από μερικές μέρες σχηματίζονται τα φύλλα και τα φυτά αρχίζουν να έρπουν στο χώμα. Αφού σχηματιστούν τρεις κολοκύθες σε κάθε φυτό, κόβουμε όποια άνθη εμφανιστούν. 
Οι κολοκύθες ωριμάζουν σε 80-120 μέρες, όταν είναι σκληρές στο εξωτερικό και ακούγονται κούφιες. Η συγκομιδή γίνεται με κλαδευτήρι και χρειάζεται να επιβλέπει ή να την κάνει ενήλικος. Η σάρκα της κολοκύθας γίνεται πίτα. Τον φλοιό αν τον έχετε κρατήσει ολόκληρο μπορείτε με μερικές τρύπες να τον κάνετε φωτιστικό κήπου. Οι σπόροι αφού πλυθούν, ψήνονται με αλάτι και τρώγονται. 
Μην ξεχάσετε να κρατήσετε μερικούς για να φυτέψετε του χρόνου.
Και μερικές άλλες καλές επιλογές: Καλαμπόκι (εύκολο, χρειάζεται πολύ κοπριά και πότισμα), πιπεριές, κρεμμυδάκια (εύκολα), κολοκυθάκια, φράουλες, καρπούζια (παρόμοια με τις κολοκύθες).

Συμβουλές για παιδική κηπουρική:
* Κάθε παιδί πρέπει να έχει το δικό του παρτέρι ή τις δικές του γλάστρες. Πρέπει ο χώρος να είναι μικρός και να βρίσκεται στο καλύτερο σημείο του κήπου ή του μπαλκονιού σας, όπου υπάρχει το καλύτερο χώμα και φως. Φυτέψτε μόνο 2 ή 3 φυτά από κάθε είδος. Προετοιμάστε την επιτυχία.
* Δώστε στα παιδιά σας καλά εργαλεία. Αν μπορούν να τα χειριστούν, αφήνετε να χρησιμοποιούν τα δικά σας εργαλεία. Έτσι αναγνωρίζετε τη σημασία της δουλειάς τους. Εναλλακτικά μπορείτε να προμηθευτείτε καλής ποιότητος παιδικά εργαλεία από καταστήματα παιχνιδιών ή κέντρα κήπου. Δεν πρέπει όμως να είναι εύθραυστα, γιατί αυτό εκνευρίζει τα παιδιά.
 * Δεν είναι απαραίτητο να αγοράσουμε πλαστικές γλάστρες. Φυτεύουμε μέσα σε κάθε δοχείο που βρίσκουμε κατάλληλο. Μισοβάρελα, τενεκέδες (χωρίς αιχμηρές γωνίες), κουτιά από κονσέρβες, κρεμαστές γλάστρες, παλιά καλάθια επενδυμένα με πλαστικό, τρύπιες κατσαρόλες, κουβάδες, λεκάνες, ποτιστήρια. Δείχνουμε έτσι στο παιδί ότι δεν υπάρχουν σκουπίδια, όλα μπορούν με ένα όμορφο βάψιμο και περιποίηση να χρησιμοποιηθούν και πάλι.
* Μοιράζοντας τους σπόρους, χώμα, εργαλεία κ.ο.κ., ενθαρρύνετε τη συνεργασία και την κοινοχρησία, αλλά και την υπευθυνότητα (τακτοποίηση και καθάρισμα των εργαλείων). Μπορείτε βέβαια να δώσετε στο κάθε παιδί τα δικά του εργαλεία.
* Τα παιδιά πρέπει να κάνουν όλη τη διαδικασία, από το σπόρο μέχρι το τραπέζι του φαγητού. Μαθαίνουν καλύτερα όταν καταλαβαίνουν το πλαίσιο της δραστηριότητάς τους. Έτσι καταλαβαίνουν ότι ο κήπος είναι διασκέδαση, αλλά όχι παιχνίδι. Νιώθουν ότι συνεισφέρουν κι αυτά στις ανάγκες της οικογένειας. Εκτός από το φύτεμα και την περιποίηση των φυτών, πρέπει να μαζέψουν μόνα τους καρπούς και να ετοιμάσουν το φαγητό με αυτά, όσο μικρή κι αν είναι η σοδειά τους (στο μέτρο βέβαια που μπορούν).
* Αντί να προσπαθείτε να εξηγήσετε με λόγια, δείξτε τους εικόνες.
* Η προσοχή τους περισπάται εύκολα. Δώστε τους διάφορα πράγματα να κάνουν, ώστε να αρχίσουν αμέσως τη δουλειά και να είναι συνεχώς απασχολημένα. Ειδικά το σκάψιμο έχει μια ατέλειωτη γοητεία...
* Καλλιεργώντας τον κήπο θα λερωθούν. Η επαφή με το χώμα είναι αναγκαία και επιθυμητή.
* Αν το παιδί είναι πολύ μικρό, μπορεί να χρειαστεί να βοηθήσετε λίγο στα κρυφά. Μερικές δουλειές δεν είναι ευχάριστες και το παιδί ίσως να μη μπορεί πάντα να κάνει όλες τις δουλειές. Ίσως χρειαστεί να μαζέψετε τη νύχτα μερικούς γυμνοσάλιαγκες από τα μαρούλια, ή να τυλίξετε το λάστιχο. Το παιδί δεν χρειάζεται να ξέρει την κάθε μικρή βοήθεια που προσφέρετε, το βασικό είναι να νιώθει ότι το παρτέρι είναι δικό του.
* Προσέξτε όλες τις προσπάθειές τους. Ακόμη και ο μικρότερος έπαινος αυξάνει την αυτοεκτίμησή τους. Αναγνωρίστε τις αποτυχίες τους σαν μέρος της κηπουρικής. Το σημαντικό είναι να αγαπήσει το παιδί τον κήπο του, κι όχι η σοδειά που θα μαζέψει.
* Επιδείξτε τη δουλειά του παιδιού στους επισκέπτες σας, με τον ίδιο ενθουσιασμό που δείχνετε και τα δικά σας φυτά. Πάρτε τους επισκέπτες σας για μια βόλτα στον κήπο ή το μπαλκόνι, φωτογραφείστε τη σοδειά και στείλτε τη φωτογραφία στους παππούδες και γιαγιάδες. Η προσοχή που συγκεντρώνει η δουλειά τους είναι το καλύτερο κίνητρο για τα παιδιά ώστε να συνεχίσουν να ασχολούνται. Προτείνετέ τους αν θέλουν να χαρίσουν λίγα λαχανικά όπου προτιμούν, π.χ. στους φίλους ή τον παππού και τη γιαγιά.
* Μην τους επιβάλλετε τι θα κάνουν, αλλά να δείχνετε με το παράδειγμα του δικού σας κήπου και με τις προτάσεις.
* Φτιάξτε ένα ημερολόγιο εργασιών, ώστε να έχει όλο το χρόνο ενδιαφέρουσες ασχολίες, με διαφορετικά φυτέματα, λιπάνσεις, συγκομιδές κτλ.
* Μετά από κάθε δραστηριότητα προσπαθούμε να επαναλάβουμε αυτά που μάθαμε. Συζητείστε τι έκανε, τι είδε, ποιο πρέπει να είναι το επόμενο βήμα. Μπορεί ακόμη να ζωγραφίσει τα φυτά ή να κρατήσει ένα ημερολόγιο εργασιών, ή ένα τετράδιο με αποξηραμένα φύλλα και λουλούδια. Αν δεν ξέρει να γράψει, μπορεί να σας τα υπαγορεύει.
* Προσπαθείστε να εμπλέξετε στην κηπουρική και άλλα παιδιά, συγγενείς, γείτονες, συμμαθητές ή φίλους. Το κοινό ενδιαφέρον εντείνεται.
* Όταν ταξιδεύετε σε αγροτικές περιοχές, σταματήστε το αυτοκίνητο και δείξτε στο παιδί σας τις καλλιέργειες στα γύρω χωράφια. Επισημάνετε όμως τα λάθη της βιομηχανικής γεωργίας: 
"- Δεν υπάρχουν πουλιά, έντομα ή σκουλήκια". 
Σχολιάστε ακόμη και τα λαχανικά στο σουπερμάρκετ ή στη λαϊκή αγορά:
"- Ήρθε πάλι ο καιρός για μελιτζάνες", 
"- Αυτά τα μαρούλια τα έχουν φάει κάμπιες",  ή ρωτήστε τον φιλικό παραγωγό: 
"- Θέλουν πολύ ήλιο τα καρότα;".
* Και μια αναγκαία προειδοποίηση: Αποφύγετε κάθε χημικό λίπασμα, εντομοκτόνο, ζιζανιοκτόνο. Όχι μόνο είναι αντίθετο με το σκοπό της δραστηριότητας (παρεμβαίνουν εξωτερικά εντατικά στοιχεία στον κύκλο της φύσης), αλλά και ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ.
* Μια άλλη ιδέα: μπορείτε να φυτέψετε σπόρους ή τμήματα φυτών που δεν καταναλώνονται. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι τίποτε δεν πάει χαμένο στη φύση, ότι ο κύκλος της φύσης δεν σταματάει στο τραπέζι μας, ότι το κουκούτσι του φρούτου που φάγαμε δεν είναι σκουπίδι αλλά ένας μικρός θησαυρός που μπορεί να μας δώσει νέα φυτά. Ένα κουκούτσι από λεμόνι, για παράδειγμα, ή κάθε εσπεριδοειδές, δίνει ένα όμορφο δεντράκι με διακοσμητικό γυαλιστερό πράσινο φύλλωμα (δεν είναι όμως, τα περισσότερα, καρποφόρα). Άλλα τέτοια φυτά είναι:
- Χουρμάδες: παραχώνουμε τα κουκούτσια σε μια γωνιά που το παιδί ποτίζει τακτικά. Το φυτό μπορεί να γίνει ένας όμορφος ψηλός φοίνικας (τα φύλλα είναι σκληρά και γωνιώδη).
- Ροδιά: Φυλλοβόλος θάμνος, χρειάζεται πότισμα.
- Αβοκάντο: (φυτεύουμε το κουκούτσι με τη μύτη προς τα πάνω και αφήνουμε το πάνω μισό έξω από το χώμα. Ποτίζουμε άφθονα).
- Ανανάς: Κόβουμε την κορυφή και ένα εκατοστό από το φρούτο. Φυτεύουμε σε μίγμα κομπόστ και άμμου και διατηρούμε υγρό.
- Όταν μαγειρεύουμε καρότα ή ρέβες, κόβουμε την κορυφή με κοφτερό μαχαίρι, πετάμε όλα τα φύλλα εκτός από τα μικρά τρυφερά στο κέντρο και δίνουμε στα παιδιά να φυτέψουν. Μέσα σε ένα μήνα αναπτύσσονται διακοσμητικά λεπτά μακριά φύλλα.

Πηγές
EarthEasy: δικτυακός τόπος: http://eartheasy.com
KinderGARDEN: δικτυακός τόπος: http://aggie-horticulture.tamu.edu/kindergarden/Child/Cgintro.htm
Παν/μιο Ιλλινόις - Ο πρώτος μου κήπος: δικτυακός τόπος: http://www.urbanext.uiuc.edu/firstgarden/tg/index.html
George Seddon: Your Indoor Garden. Michell Beazley, London 1976


Πέλη Σουσιοπούλου

Φιλόζωοι προσοχή! Το Νέο Φάληρο γέμισε δηλητήρια
Βοηθήστε όλοι να εντοπιστούν οι ένοχοι.

Κάτοικοι του Νέου Φαλήρου κατήγγειλαν στην στήλη, ότι τις τελευταίες μέρες πολλές γειτονιές έχουν γεμίσει με φόλες που έχουν σκοτώσει δεκάδες αδέσποτους και δεσποζόμενους σκύλους και γάτες! Φιλόζωοι προσοχή! 



Από τις 4/1 στο Νέο Φάληρο και κυριως στις οδούς Κηφισσού, Φαληρέως, Σμολένσκυ, Μοσχοπούλου βρίσκoνται συνεχώς δηλητηριασμένοι σκύλοι και γάτες. 
Μέσα σε λίγες μόνο μέρες έχουν βρεθεί τουλάχιστον 10 ζώα δηλήτηριασμένα που έχουν αφήσει την τελευταία τους πνοή πάνω στο πεζοδρόμιο. Το πιθανότερο, σύμφωνα με μαρτυρίες, είναι ότι κάποιος βάζει κονσέρβες πατέ με φόλες στις γωνίες των πολυκατοικιών. Αυτά τα φαινόμενα είναι καθημερινά δυστυχώς σε πολλές περιοχές τις Αττικής.  
Οι φιλόζωοι κάτοικοι του Νέου Φαλήρου θέλουν να δώσουν ένα τέλος σε αυτό που γίνεται γιατί δεν αντέχουν άλλο να βλέπουν τα ζώα που φροντίζουν καθημερινά να πεθαίνουν με τόσο φριχτό τρόπο. Βοηθήστε όλοι να εντοπιστούν οι ένοχοι.

WWF: Τα 10 πιο απειλούμενα είδη του 2010

Οι τίγρεις, οι πολικές αρκούδες και ο γαλαζόπτερος τόνος βρίσκονται ανάμεσα στα περισσότερο απειλούμενα είδη του 2010, σύμφωνα με το WWF. Το WWF δημοσίευσε τον ετήσιο κατάλογο με τα περισσότερο απειλούμενα είδη στον κόσμο, τονίζοντας ότι η μακροπρόθεσμη επιβίωση πολλών ζώων τίθεται όλο και περισσότερο υπό αμφισβήτηση λόγω των αυξανόμενων απειλών που δέχεται η βιοποικιλότητα.



Η λίστα του WWF “10 to Watch in 2010” περιλαμβάνει τόσο γνωστά και αγαπητά ζώα όπως οι τίγρεις, οι πολικές αρκούδες και τα πάντα, όσο και λιγότερο δημοφιλή όπως ο γαλαζόπτερος τόνος και οι γορίλες του βουνού. Το 2010 ανακηρύχτηκε Παγκόσμιο Έτος Βιοποικιλότητας από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Εμφάνιση περιγραφής  
(Για λεπτομέρειες το ποντίκι πάνω στις φωτογραφίες)

Το σούσι αφανίζει τον κόκκινο τόνο που, πριν από μερικές δεκαετίες, προοριζόταν μόνο για γατοτροφή.

Tης ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΑΝΔΡΑΚΟΥ
Η εμμονή για ένα γαργαλιστικό για τον ανθρώπινο ουρανίσκο ντελικατέσεν μπορεί να οδηγήσει ένα ολόκληρο είδος 
στα πρόθυρα της εξαφάνισης

Πριν από μερικές δεκαετίες προοριζόταν μόνο για γατοτροφή. Σήμερα γίνεται ανάρπαστος ως συστατικό του σούσι, φτάνοντας σε αστρονομικές τιμές, και γι' αυτό αλιεύεται εξαντλητικά από δεκάδες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. 
Ο κόκκινος τόνος αποτελεί το πιο τρανταχτό παράδειγμα του πώς η εμμονή μας για ένα εκλεκτό έδεσμα οδηγεί ένα ολόκληρο είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης…

«Διαμάντι των ωκεανών» τον αποκάλεσε κάποτε ο Ιάπωνας συγγραφέας Τακεάκι Χόρι. Δεινός θηρευτής και κολυμβητής, σημαντικός κρίκος του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ο κόκκινος τόνος αποτελεί σήμερα το πιο τρανταχτό παράδειγμα του πώς η εμμονή για ένα γαργαλιστικό για τον ανθρώπινο ουρανίσκο ντελικατέσεν μπορεί να οδηγήσει ένα ολόκληρο είδος στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Κάθε χρόνο, αλιευτικοί στόλοι της Μεσογείου εντοπίζουν και πιάνουν τα κοπάδια, τα οποία μεταφέρονται σε μονάδες πάχυνσης, όπου τους χορηγείται τροφή μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό βάρος.


Λίγους μήνες αργότερα, το 90% των ψαριών ταξιδεύουν στην Ιαπωνία, με την καλύτερη ποιότητα να δημοπρατείται στην ιχθυόσκαλα Τσκίτζι του Τόκιο, «χτυπώντας» αστρονομικά ποσά (το 2009 ένας κόκκινος τόνος πωλήθηκε στην τιμή-ρεκόρ των 105.000 δολαρίων). Φέτος, οι επιστήμονες της ICCAT, της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση του Τόνου στον Ατλαντικό, ανακοίνωσαν ότι από τα άτομα που βρίσκονται σε ηλικία αναπαραγωγής έχει απομείνει το 15% -30 % των αποθεμάτων που υπήρχαν πριν ξεκινήσει η συστηματική αλίευσή τους. Το παράδοξο είναι ότι μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες σε κάποιες χώρες του κόσμου η μοναδική πρόσφορη αγορά για το πανάκριβο σήμερα ψάρι ήταν για την παραγωγή γατοτροφής...

Δεν είχε πάντα τόσο… σουξέ
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως ο κόκκινος τόνος «ακούει» και στο όνομα γαλαζόπτερος τόνος του Ατλαντικού, πρόκειται όμως για το ίδιο ψάρι. Το είδος αριθμεί δύο πληθυσμούς: τον δυτικό, που αναπαράγεται στον Κόλπο του Μεξικού και έχει μειωθεί κατά 90% από τη δεκαετία του '70, αλλά και τον μεγαλύτερο σε όγκο ανατολικό, που ωοτοκεί στη Μεσόγειο, στις περιοχές γύρω από τις Βαλεαρίδες Νήσους, τη Σικελία και την Κύπρο. Δεν πρόκειται, φυσικά, για τον τόνο που αγοράζουμε σε κονσέρβες από το σούπερ μάρκετ. Ο κόκκινος τόνος χρησιμοποιείται για την παρασκευή σούσι και σασίμι. Αν και ανέκαθεν αποτελούσε κομμάτι της παράδοσης των Ιαπώνων, κάποτε δεν ήταν η «ασύγκριτη λιχουδιά» που θεωρείται σήμερα. Οπως αναφέρει ο Αμερικανός δημοσιογράφος Σάσα Ισενμπεργκ στο βιβλίο «The Sushi Economy», παλαιότερα το λιπαρό κρέας του κόκκινου τόνου δεν ανταποκρινόταν στα γούστα των λιτοδίαιτων Ιαπώνων, που προτιμούσαν τα άπαχα ψάρια.
Εκτός από αυτό, οι παγκόσμιες μεταφορές δεν είχαν εξελιχθεί τόσο ώστε να επιτρέπουν την ασφαλή διαχείριση του ευπαθούς εμπορεύματος. Ωστόσο, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλής ως συστατικό του σούσι, κατακτώντας σε πρώτη φάση τη γιαπωνέζικη επιχειρηματική ελίτ. Η μέση τιμή χονδρικής που απέδιδε στους Αμερικανούς ψαράδες εκτοξεύτηκε κατά 10.000% (!) από το 1970 ώς το 1990. «Η γιαπωνέζικη κουζίνα έχει κάνει ένα τεράστιο άλμα δημοτικότητας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια -στην Ελλάδα εδώ και περίπου μία πενταετία. Οσο δύσκολο είναι να ξεριζώσεις το αρνί από την ελληνική παράδοση, άλλο τόσο είναι να το πράξεις αντίστοιχα για τον τόνο στην ιαπωνική», λέει ο κ. Τάκης Προκοπίου, Food & Beverage Operations Manager των γνωστών εστιατορίων Matsuhisa Athens & Μykonos.

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΠΛΑΣΜΑ

Πιστός στις συνήθειές του, ακούραστος ταξιδιώτης, ταχύτατος και επιδέξιος δύτης, o κόκκινος τόνος (Thunnus thynnus) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια με οστέινο σκελετό που κολυμπούν στον ωκεανό (ψάρια, όπως ο καρχαρίας, αντί για κόκαλα, έχουν χόνδρους). Αν και συνήθως τα ενήλικα άτομα έχουν περίπου 2 μέτρα μήκος και βάρος 250 κιλά, συχνά ξεπερνούν σε μήκος ακόμα και τα 4 μέτρα. Ο βαρύτερος εκπρόσωπος του είδους που καταγράφηκε ποτέ ζύγιζε ούτε λίγο ούτε πολύ 679 κιλά! Δεν είναι όμως μόνο το μέγεθός του που τον αναδεικνύει σε πλάσμα θαυμαστό.
Κατά κανόνα, τα ψάρια είναι εξώθερμα, δηλαδή η θερμότητα που καθορίζει τη θερμοκρασία του σώματός τους προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και όχι από το μεταβολισμό τους. Με τον τόνο δεν συμβαίνει το ίδιο. Το κυκλοφορικό του σύστημα του επιτρέπει να διατηρεί μέχρι και το 95% της θερμότητας που παράγουν οι μύες του, γεγονός που του δίνει μεγάλη ανεξαρτησία στις κινήσεις και στο μεταναστευτικό ταξίδι του. Η εσωτερική του θερμοκρασία ευνοεί τη μυϊκή του απόδοση, διευκολύνει την πέψη του και τον βοηθά να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες του υδάτινου περιβάλλοντός του.
Γι' αυτόν το λόγο, εξάλλου, είναι ικανός να διασχίσει τον Ατλαντικό μέσα σε μόλις δέκα ημέρες, ενώ έχει διαπιστωθεί ότι αρκετοί τόνοι διανύουν αυτή την απόσταση περισσότερες από μία φορές κάθε χρόνο. Όταν κυνηγά τη λεία του ή προσπαθεί να αποφύγει τους θηρευτές του, αναπτύσσει ταχύτητες έως και 100 χλμ. την ώρα. Κολυμπώντας, μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλα βάθη (1.000 μ.). Λόγω του ότι η περίοδος της ωοτοκίας του είναι ιδιαίτερα μικρή, γεννά έως και 40 εκατομμύρια αυγά κάθε φορά. Η πιθανότητα μια προνύμφη να καταφέρει να ενηλικιωθεί είναι 1 προς 40.000.000. Οι τόνοι που τελικώς επιβιώνουν μπορεί να ζήσουν μέχρι και σαράντα χρόνια. Αν έρθει κάποτε η στιγμή που ο κόκκινος τόνος θα πάψει να κολυμπά στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο, οι συνέπειες θα είναι ανυπολόγιστες. «Πρόκειται για έναν από τους βασικότερους θηρευτές των θαλασσών», λέει ο κ. Ενρίκε Ροντρίγκεθ - Μαρίν, ερευνητής -ιχθυοβιολόγος του Ισπανικού Κέντρου Ωκεανογραφίας.
«Θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με το λιοντάρι στη στεριά, αντίστοιχα. Ο ρόλος των θηρευτών είναι εξαιρετικά σημαντικός, γιατί συμβάλλουν καθοριστικά στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Ο τόνος, όταν είναι μικρός, αποτελεί τροφή για τις όρκες, τις φάλαινες, τους καρχαρίες. Όταν μεγαλώνει, δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Και επειδή βρίσκεται τόσο ψηλά στην τροφική αλυσίδα, βοηθά στη ρύθμιση της πυραμίδας, στον «έλεγχο» των ειδών που βρίσκονται από κάτω. Το να εξαφανιστεί εντελώς ο κόκκινος τόνος είναι δύσκολο. Ο ωκεανός είναι τεράστιος, συνεπώς όλο και κάπου θα βρίσκει καταφύγιο. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι η εμπορική κατάρρευση του είδους. Να έχουν μείνει τόσο λίγα ψάρια, που να μη συμφέρει να τα ψαρέψεις, γιατί τα αποθέματα δεν είναι πια εκμεταλλεύσιμα...».